धन्य ते अरण रत्नाची खाण। जन्मला निधान सांवता तो।।१।।
सांवता सागर प्रेमाचे आगर। घेतला अवतार माळ्या घरी।।२।।
धन्य त्याची माता धन्य त्याचा पिता। साठविला दाता त्रेलोक्याचा।।३।।
नामा म्हणे त्याचा जन्म सुफल झाला। वंश उद्धरिला माळीयाचा।।४।।
आलिंगन घडे । मोक्ष सायुज्यता जोडे ॥१॥
ऎसा संतांचा महिमा । झाली बोलायची सीमा ॥२॥
तीर्थे पर्वकाळ । अवघीं पायांणें सकळ ॥३॥
तुका म्हणॆ देवा । त्याची केली पावे सेवा ॥४॥
*
ऎसा ज्याचा अनुभव । विश्‍वदेव सत्यत्वें ॥१॥
देव तयाजवळी असे । पाप नासे दर्शनें ॥२॥
काम क्रोधा नाहीं चाली । भूतीं झाली समाता ॥३॥
तुका म्हणॆ भेदा-भेद । गेला वाद खंडोनी ॥४॥
*
उजळलें भाग्य आतां । अवघी चिंता वारली ॥१॥
संतदर्शनें हा लाभ । पाद्मनाभ जोडला ॥२॥
संपुष्ट हे ह्रुदयपेटीं । करुनि पोटीं सांठवूं ॥३॥
तुका म्हणे होता ठेवा । तो या भावा सांपडला ॥४॥
*
काय वाणूं आतां न पुरे हे वाणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसे ॥१॥
थोरीव सांडिली आपुली परिसें । नेणे शिवों कैसें लोखंडासी ॥२॥
जगाच्या कल्याणा संतांच्या विभूती । देह कष्टविती परउपकारें ॥३॥
भूतांची दया हे भांडवल संतां । आपुली ममता नाहीं देहीं ॥४॥
तुका म्हणे सुख पराविया सुखें । अमृत हें मुखें स्त्रवतसे ॥५॥
*
काय सांगो आतां संतांचे उपकार । मज निरंतर जागविती ॥१॥
काय द्यावे त्यासी व्हावे उतराई । ठेवितां हा पायीं जीवा थोडा ॥२॥
सहज बोलणें हीत उपदेश । करुनि सायास शिकविती ॥३॥
तुका म्हणे वत्स धेनुवेच्या चित्तीं । तैसे मज येती साभाळीत ॥४॥
*
कोण पुण्यें यांचा होईन सेवक । जिहीं द्वंद्वंदिक दुराविलें ॥१॥
ऎसी वर्मे मज दावीं नारायणा । अंतरींच्या खुणा प्रकटोनी ॥२॥
बहु अवघड असे संत भेटी । तरी जगजेठी करुणा केली ॥३॥
तुका म्हणे मग नये वृत्तीवरीं । सुखाचे शेजारीं पहुडईन ॥४॥
*
जे कां रंजले गांजलें । त्यासी म्हणे जो आपुले ॥१॥
तोचि साधु ओळखावा । देव तेथेंचि जाणावा ॥२॥
मृदु सबाह्य नवनीत । तैसें सज्जनाचें चित्त ॥३॥
ज्यासी आपंगिता नाही । त्यासी धरी जो ह्रुदयी ॥४॥
दया करणे जे पुत्रासी । तेचि दासा आणि दासी ॥५॥
तुका म्हणे सांगु किती । तोचि भगविंताची मूर्ती ॥६॥
*
तुम्ही संत मायबाप कृपावंत । काय मी पतित कीर्ति वानूं ॥१॥
अवतार तुम्हां धराया कारण । उद्धराया जन जड जीव ॥२॥
वाढवया सुख भक्ति भाव धर्म । कुळाचार नाम विठोबाचें ॥३॥
तुका म्हणे गुण चंदनाचे अंगी । तैसें तुम्ही जगीं संतजन ॥४॥
*
पवित्र तो देह वाणी पुण्यवंत । जो वेद अच्युत सर्वकाळ ॥१॥
तयाच्या चिंतनें तरतील दोषी । जळतील रासी पातकांच्या ॥२॥
देव इच्छी रज चरणींची माती । धावत चालती मागें मागें ॥३॥
काय त्या उरलें वेगळें आणिक । वैकुंठनायक जया कंठीं ॥४॥
तुका म्हणे देव भक्तांचा संगम । तेथें ओघ नाम त्रिवेणीचा ॥५॥
*
पाप ताप दैन्य जाय उठाउठी । झालिया भेटी हरिदासांची ॥१॥
ऎसें बळ नाही आणिकाचें अंगी । तपें तीर्थें जगी दानें व्रतें ॥२॥
चरणींचे रज वंदी शूळपाणी । नाचती कीर्तनीं त्याचें माथा ॥३॥
भव तरावया उत्तम हे नाव । भिजों नेदीं पाय हात कांही ॥४॥
तुका म्हणॆ मना झालें समाधान । देखिल्या चरण वैष्णावांचे ॥५॥
*
भक्त ऎसे जाणां जे देहीं उदास । गेले आशापाश निवारुनि ॥१॥
विषय तो त्यांचा झाला नारायण । नावडे धन जन माता पिता ॥२॥
निर्वाणी गोविंद असे मागें पुढें । कांहींच सांकडें पडों नेदी ॥३॥
तुका म्हणे सत्य कर्मा व्हावें साह्य । घातलिया भय नरका जाणें ॥४॥
*
शुद्ध बीजपोटीं । फ़ळें रसाळ गोमटीं ॥१॥
मुखीं अमृताची वाणी । देह देवाचे कारणीं ॥२॥
सर्वांगी निर्मळ । चित्त जैसें गंगाजळ ॥३॥
तुका म्हणे जाती । ताप दर्शनें विश्रांती ॥४॥
*
संतचरणरज लागतां सहज । वासनेचें बीज जळोन जाय ॥१॥
मग रामनामीं उपजे आवडी । सुख घडोघडी वाढों लागे ॥२॥
कंठी प्रेम दाटे नयनीं नीर लोटे । ह्रुदयी प्रगटे नामरुप ॥३॥
तुका म्हणे साधन सुलभ गोमटें । परि उपतिष्ठे पूर्वपुण्यें ॥४॥
*
संतांनी सरता केलों तैशापरी । चंदनाने बोरी व्यापियेली ॥१॥
गुण दोष याति न विचारी कांहीं । ठाव दिला पायीं आपुलिया ॥२॥
तुका म्हणॆ आलें समर्थांच्या मना। तरी होय राणा रंक त्याचा ॥३॥
*
सर्व सुखें आजि येथेंचि वोळलीं । संतांची देखिलीं चरणांबुजें ॥१॥
सर्व काळ होतों आठवीत मनीं । फ़िटली ते धणी येणें काळें ॥२॥
तुका म्हणे वाचा राहिली कुंठित । पुढें झालें चित्त समाधान ॥३॥
*
नव्हती ते संत करितां कवित्व । संतांचे ते आप्त नव्हती संत ॥१॥
येथें नाही वेश सरतें आडनांव । निवडे घावडाव व्हावा अंगी ॥२॥
नव्हती ते संत धरितां भोपाळा । पांघरती वाकाळा नव्हती संत ॥३॥
नव्हती ते संत करितां कीर्तन । सांगतां पुराण नव्हती संत ॥४॥
नव्हती ते संत वेदाच्या पठणॆं । कर्म आचरणें नव्हती संत ॥५॥
नव्हती संत करितां तप तीर्थाटण । सेविलिया वन नव्हती संत ॥६॥
नव्हती संत माळा मुद्रांच्या भुषणें । भस्म उधळणें नव्हती संत ॥७॥
तुका म्हणे नाहीं निरसला देह । तोंवरी अवघे हे सांसारिक ॥८॥
*
जाणे भक्तीचा जिव्हाळा । तोचि दैवाचा पुतळा ॥१॥
आणिक नये माझ्या मना । हो कां पंडित शहाणा ॥२॥
नाम रुपीं जडलें चित्त । त्याचा दास मी अंकित ॥३॥
तुका म्हणे नवविध । भक्ति जाणे तोचि शुद्ध ॥४॥
एकवेळ करीं या दुःखावेगळें । दुरिताचें जाळें उगवूनि॥१॥
एकवेळ करीं या दुःखावेगळें । दुरिताचें जाळें उगवूनि॥१॥
आठवीन पाय हा माझा नवस । रात्र आणि दिवस पांडुरंगा ||२॥
बहु दूरवरी भोगविले भोग । आतां पांडुरंगा सोडवावें ||३||
तुका म्हणे काया करीन कुरवंडी । ओंवाळूनि सांडीं मस्तक हें ||४||
आवडे देवासी तो ऐका प्रकार ।। नामाचा उच्चार राञंदिवस ।।१।।
आवडे देवासी तो ऐका प्रकार ।। नामाचा उच्चार राञंदिवस ।।१।।
तुळशीमाळ गळा गोपीचंद टिळा ।। ह्रदयी कळवळा वैष्णवांचा ।।२।।
आषाढी कार्तिकी पंढरीची वारी ।। साधन निर्धारी आण नाही ।।३।।
एका जनार्दनी ऐसा ज्यांचा नेम ।। तो देवा परम पुज्य जगी ।।४।
का गा रुसलासी कृपाळु बा हरी । तुजविण दुसरी भक्ति नेणे ॥
का गा रुसलासी कृपाळु बा हरी । तुजविण दुसरी भक्ति नेणे ॥
दीन रंक पापी हीन माझी मती । सांभाळा श्रीपती अनाथनाथा ॥
आशा मोह माया लागलीसे पाठी । काळ क्रोध दृष्टी पाहतसे ॥
सावता म्हणे देवा नको ठेऊ येथे । उचलोनि अनंते नेई वेगी ॥
एकनाथ महाराज
अभंग १ ला
हरिचिया दासा हरी दाही दिशा । भावे जैसा तैसा हरी तया ॥१॥
हरी मुखी गातां हरपली चिंता । त्या नाही मागुता जन्म घेणे ॥२॥
जन्म घेणें लागे वासनेच्या संगे । तेचि झालीं अंगे हरिरुप ॥३॥
हरिरुप झालें जाणणे हरपले । नेणणें ते गेलें हरिचे ठायीं ॥४॥
हरिरुप ध्यांनीं हरिरुप मनीं । एका जनार्दनी हरी बोला ॥५॥
अभंग २ रा
हरि बोला हरि बोला नाहीं तरी अबोला । व्यर्थ गलबला करुं नका ॥१॥
नको नको मान नको अभिमान । सोडी मी तूं पण तोचि सुखी ॥२॥
सुखी जेणे व्हावे जग निववावे । अज्ञानी लावावें सन्मार्गासी ॥३॥
मार्ग जया कळे भावभक्तीबळें । जगाचिया मेळे न दिसती ॥४॥
दिसती जनी वनी प्रत्यक्ष लोचनी । एका जनार्दनी ओळखिले ॥५॥
अभंग ३ रा
ओळखिला हरि धन्य तो संसारी । मोक्ष त्याचे घरी सिध्दीसहीत ॥१॥
सिध्दी लावी पिसे कोण तया पुसे । नेले राजहंसे पाणी काय ॥२॥
काय ते करावे संदेही निर्गुण । ज्ञानाने सगुण ओस केले ॥३॥
केले कर्म झाले तेचि भोगा आले । उपजले मेले ऐसे किती ॥४॥
एकाजनार्दनी नाही यातायाती । सुखाची विश्रांति हरीसंगे ॥५॥
अभंग ४ था
जें जें दृष्टीं दिसे ते ते हरिरुप । पूजा ध्यान जप त्यासी नाही ॥१॥
वैकुंठी कैलासी तीर्थक्षेत्री देव । तयाविण ठाव रिता कोठें ॥२॥
वैष्णवांचे गुह्य मोक्षाचा एकांत । अनंतासी अंत पाहता नाही ॥३॥
आदि मध्य अंती अवघा हरि एक । एकचि अनेक एक हरि ॥४॥
एकाकार झाले जीव शिव दोन्ही । एका जनार्दनी ऐसे केले ॥५॥
अभंग ५ वा
नामाविण मुख सर्पाचे ते बीळ । जिव्हा नव्हे काळसर्प आहे ॥१॥
वाचा नव्हे लांव जळो त्याचें जिणे । यातना भोगणे यमपुरी ॥२॥
अंतकाळी कोणी नाही सोडविता । पुत्र बंधु कांता संपत्तीचे ॥३॥
अंतकाळी कोणी नाहीं बा सांगाती । साधुचे संगती हरि जोडे ॥४॥
कोटि कुळें तारी हरि अक्षरें दोन्ही । एका जनार्दनी पाठ केली ॥५॥
अभंग ६ वा
धन्य माय व्याली सुकृताचे फळ । फळ ते निर्फळ हरीवीण ॥१॥
वेदाचेंही बीज हरि हरि अक्षरें । पवित्र सोपारे हेचि एक ॥२॥
योग याग व्रत नेम धर्म दान । नलगे साधन जपतां हरि ॥३॥
साधनाचे सार नाम मुखी गाता । हरी हरी म्हणता कार्यसिद्धी ॥४॥
नित्य मुक्ती तोचि एक ब्रह्मज्ञानी । एका जनार्दनी हरि बोला ॥५॥
अभंग ७ वा
बहुता सुकृती नरदेह लाभला । भक्तिवीण गेला अधोगती ॥१॥
बाप भाग्य कैसें न सरेचि कर्म । न कळेचि वर्म अरे मूढा ॥२॥
अनेक जन्मांचे सुकृत पदरीं । त्याचे मुखी हरी पैठा होय ॥३॥
राव रंक हो का उंच नीच याती । भक्तिवीण माती मुखी त्याच्या ॥४॥
एका जनार्दनी हरी हरी म्हणता । मुक्ति सायुज्यता पाठी लागे ॥५॥
अभंग ८ वा
हरिनामामृत सेवी सावकाश । मोक्ष त्याचे भूस दृष्टीपुढें ॥१॥
नित्यनामघोष जयाचे मंदिरी । तेचि काशीपुरी तीर्थक्षेत्र ॥२॥
वाराणशी तीर्थक्षेत्रा नाश आहे । अविनाशासी पाहे नाश कैचा ॥३॥
एका तासामाजी कोटि वेळां सृष्टी। । होती जाती दृष्टी पाहे तोचि ॥४॥
एकाजनार्दनी ऐसे किती झाले । हरिनाम सेविलें तेचि धन्य ॥५॥
अभंग ९ वा
भक्तिवीण पशू कशासी वाढला । सटवीनें नेला कैसा नाही ॥१॥
काय माय गेली होती भूतापाशी । हरी नये मुखासी अरे मूढा ॥२॥
पातकें करिता पुढें आहे पुसता । काय उत्तर देता होशील तू ॥३॥
अनेक यातना यम करवील । कोण सोडवील तेथे तुजला ॥४॥
एका जनार्दनी सांगताहे तोंडे । आहा वाचा रडे बोलताचि ॥५॥
अभंग १० वा
स्वहिता कारणें संगती साधूची । भावे भक्ति हरीची भेटी तेणे ॥१॥
हरी तेथे संत संत तेथे हरी । ऐसे वेदचारी बोलताती ॥२॥
ब्रह्मा डोळसातें वेदार्थ नाकळे । तेथे हे आंधळे व्यर्थ होती ॥३॥
वेदार्थाचा गोवा कन्या अभिलाष । वेदें नाही ऐसे सांगितले ॥४॥
वेदाचींही बीजाक्षरे हरि अक्षरे दोन्ही । एका जनार्दनी हरि बोला ॥५॥
अभंग ११ वा
सत्पद तें ब्रह्म चित्पद तें माया । आनंद पदीं जया म्हणती हरि ॥१॥
सत्पद निर्गुण चित्पद सगुण । सगुण निर्गुण हरि पायी ॥२॥
तत्सदिति ऐसें पैल वस्तू‍वरी । गीतेमाजी हरि बोलियेलें ॥३॥
हरिपद प्राप्ती भोळ्या भाविकांसी । अभिमानियांसी गर्भवास ॥४॥
अस्ति भाति प्रिय ऐंशी पदे तिन्ही । एका जनार्दनी तेचि झाले ॥५॥
अभंग १२ वा
नाकळे ते कळे कळे ते नाकळे । वळे तें नावळे गुरुवीण ॥१॥
निर्गुणी पावलो सगुणी भजतां । विकल्प धरितां जिव्हा झडे ॥२॥
बहुरुपी धरी संन्याशाचा वेष । पाहून तयास धन देती ॥३॥
संन्याशाला दिले नाही बहुरुप्याला । सगुणी भजला तेथें पावे ॥४॥
अद्वेताचा खेळ दिसे गुणागुणीं । एका जनार्दनी ओळखिले ॥५॥
अभंग १३ वा
ओळखिला हरि साठविला पोटी । होता त्याची भेटी दु:ख कैचे ॥१॥
नर अथवा नारी हो कां दुराचारी । मुखी गाता हरी पवित्र तो ॥२॥
पवित्र ते कुळ धन्य त्याची माय । हरि मुखे गाय नित्य नेमें ॥३॥
कामक्रोध लोभ जयाचे अंतरी । नाही अधिकारी ऐसा येथे ॥४॥
वैष्णवांचे गुह्य काढीले निवडूनी । एका जनार्दनी हरि बोला ॥५॥
अभंग १४ वा
हरि बोला देतां हरि बोला घेतां । हसतां खेळतां हरि बोला ॥१॥
हरि बोला गातां हरि बोला खातां । सर्व कार्य करितां हरि बोला ॥२॥
हरि बोला एकांती हरि बोला लोकांती । देह त्यागी अंती हरि बोला ॥३॥
हरि बोला भांडता हरि बोला कांडता । उठतां बैसतां हरि बोला ॥४॥
हरि बोला जनी हरि बोला विजनी । एका जनार्दनी हरि बोला ॥५॥
अभंग १५ वा
एक तीन पांच मेळा पंचविसांचा । छत्तीस तत्वांचा मूळ हरि ॥१॥
कल्पना अविद्या येणे झाला जीव । मायोपाधि शिव बोलिलेति ॥२॥
जीव शीव दोन्ही हरीरुपी तरंग । सिंधु तो अभंग नेणे हरी ॥३॥
शुक्तीवरी रजत पाहता डोळा दिसे । रज्जूंवरी भासे मिथ्या सर्प ॥४॥
क्षेत्र क्षेत्रज्ञाने जाणताती ज्ञानी । एका जनार्दनी हरी बोला ॥५॥
अभंग १६ वा
कल्पने पासूनी कल्पिला जो ठेवा । तेणे पडे गोवा नेणे हरी ॥१॥
दिधल्या वांचूनि फळप्राप्ति कैंची । इच्छा कल्पनेची व्यर्थ बापा ॥२॥
इच्छावे ते जवळी हरिचे चरण । सर्व नारायण देतो तुज ॥३॥
न सुटे कल्पना अभिमानाची गांठी । घेतां जन्म कोटी हरि कैंचा ॥४॥
एका जनार्दनी सांपडली खूण । कल्पना अभिमान हरी झाला ॥५॥
अभंग १७ वा
काय नपुंसका पद्मिनीचे सोहळे । वांझेसी डोहळे कैंचे होती ॥१॥
अंधापुढे दीप खरासी चंदन । सर्पा दुग्धपान करुं नये ॥२॥
क्रोधी अविश्वासी त्यांसी बोध कैंचा । व्यर्थ आपुली वाचा शिणऊं नये ॥३॥
खळाची संगती उपयोगासी नये । आपणा अपाय त्याचे संगें ॥४॥
वैष्णवी कुपथ्य टाकिले वाळुनी । एका जनार्दनी तेचि भले ॥५॥
अभंग १८ वा
न जायेचि ताठा नित्य खटाटोप । मंडूकी वटवट तैसे तें गा ॥१॥
प्रेमावीण भजन नाकावीण मोती । अर्थावीण पोथी वाचुनी काय ॥२॥
कुंकवा नाहीं ठाव म्हणे मी अहेव । भावावीण देव कैसा पावे ॥३॥
अनुतापावीण भाव कैसा राहे । अनुभवें पाहे शोधुनिया ॥४॥
पाहतां पाहणे गेले ते शोधूनि । एका जनार्दनी अनुभविलें ॥५॥
अभंग १९ वा
परिमळ गेलिया वोस फूल देठीं । आयुष्या शेवटी देह तैसा ॥१॥
घडीघडी काळ वाट याची पाहे । अजूनि किती आहे अवकाश ॥२॥
हाचि अनुताप घेऊनि सावध । काहीतरी बोध करी मना ॥३॥
एक तास उरला खट्वांगरायासी । भाग्यदशा कैसी प्राप्त झाली ॥४॥
सांपडला हरी तयाला साधनीं । एकाजनार्दनी हरी बोला ॥५॥
अभंग २० वा
करारे बापांनो साधन हरीचे । झणी करणीचे करुं नका ॥१॥
जेणें नये जन्म यमाची यातना । ऐसिया साधना करा कांही ॥२॥
साधनाचे सार मंत्र बीज हरी । आत्मतत्व धरी तोचि एक ॥३॥
कोटी कोटी यज्ञ नित्य ज्याचा नेम । एक हरिनाम जपतां घडे ॥४॥
एका जनार्दनी न घ्यावा संशय । निश्चयेंसी होय हरीरुप ॥५॥
अभंग २१ वा
बारा सोळा जणी हरीसी नेणती । म्हणोनि फिरती रात्रंदिवस ॥१॥
सहस्त्र मुखांचा वर्णिता भागला। हर्ष जया झाला तेणे मुखें ॥२॥
वेद जाणू गेला पुढें मौनावला । तें गुहय तुजला प्राप्त कैंचे ॥३॥
पूर्व सुकृताचा पूर्ण अभ्यासाचा । दास सदृगुरुचा तोचि जाणे ॥४॥
जाणते नेणते हरीचे ठिकाणी । एका जनार्दनी हरी बोला ॥५॥
अभंग २२ वा
पिंडी देहस्थिति ब्रह्मांडी पसारा । हरिवीण सारा व्यर्थ भ्रम ॥१॥
शुक याज्ञवल्क्य दत्त कपिलमुनी । हरीसी जाणोनि हरिच झाले ॥२॥
यारे यारे धरुं हरिनाम तारुं । भवाचा सागरु भय नाही ॥३॥
साधुसंत गेले आनंदी राहिले । हरिनामें झालें कृतकृत्य ॥४॥
एका जनार्दनी मांडिले दुकान । देती मोलावीण सर्व वस्तु ॥५॥
अभंग २३ वा
आवडीनें भावें हरिनाम घेसी । तुझी चिंता त्यासी सर्व आहे ॥१॥
नको खेद करुं कोणत्या गोष्टीचा । पति लक्ष्मीचा जाणतसे ॥२॥
सकळ जीवांचा करितो सांभाळ । तुज मोकलील ऐसे नाही ॥३॥
जैसी स्थिती आहे तैशापरी राहे । कौतुक तूं पाहे संचिताचें ॥४॥
एका जनार्दनी भोग प्रारब्धाचा । हरिकृपें त्याचा नाश झाला ॥५॥
अभंग २४ वा
दुर्बळाची कन्या समर्थानें केली । अवदसा निमाली दरिद्र्याची ॥१॥
हरिकृपा होता भक्ता निघती दोंदे । नाचती स्वानंदे हरिरंगी ।१२॥
देव भक्त दोन्ही एकरुप झाले । मुळीचे संचलें जैसे तैसें ॥३॥
पाजळली ज्योती कापुराची वाती । ओवाळीतां आरती भेद नुरे ॥४॥
एका जनार्दनीं कल्पचि मुराला । तोचि हरी झाला ब्रह्मरुप ॥५॥
अभंग २५ वा
मुद्रा ती पांचवी लाऊनियां लक्ष । तो आत्मा प्रत्यक्ष हरी दिसे ॥१॥
कानीं जे पेरिलें डोळां ते उगवलें । व्या‍पक भरिलें तोचि हरी ॥२॥
कर्म उपासना ज्ञान मार्गी झालें । परिपाठी आले सर्व मार्ग ॥३॥
नित्य प्रेमभावे हरिपाठ गाय । हरिकृपा होय तयावरी ॥४॥
झाला हरिपाठ बोलणे येथुनि । एका जनार्दनी हरी बोला ॥५॥
धन्य ते सभाग्य नर आणि नारी | करिताती वारी पंढरीची ||
धन्य ते सभाग्य नर आणि नारी | करिताती वारी पंढरीची ||
तयांचे चरणी माझे दंडवत | जे नेमे माझ्या गात विठोबासी ||
दिवाळी दसरा अवघे पर्वकाळ | नांदती सकळ तया घरी ||
चोखा म्हणे धन्य धन्य ते संसारी | नेमे करिती वारी पंढरीची ||
अर्थ इतुकाची साधिला l वेद अनंत बोलिला l
अर्थ इतुकाची साधिला l वेद अनंत बोलिला l
विठोबासी शरण जावे l निजनिष्ठे नाम गावे l
सकळ शास्त्रांचा विचार l अंती इतुकाची निर्धार l
अठरा पुराणे सिद्धांत l तुका म्हणे हाचि हेत l
ओंकार प्रधान रुप गणेशाचे | हे तिन्ही देवांचे जन्मस्थान ||धृ||
अकार तो ब्रम्हा, उकार तो विष्णू | मकार महेश जाणियेला ||१||
असे तिन्ही देव जेथोनि उत्पन्न | तो हा गजानन मायबाप ||२||
तुका म्हणे ऐसी आहे वेदवाणी | पहावी पुराणी व्यासाचिया ||३||
आले देवाचीच्या मना तेथे कोणाचे चालेना ||
हरिश्चंद्र ताराराणी वाहे डोंबाघरी पाणी ||
पांडावांचा साहाकारी राज्यावरोनि केले दुरी ||
तुका म्हणे उगी रहावे जे जे होईल ते ते पहावे ||
वेदांचा तो अर्थ आम्हासीच ठावा | येरांनी वाहावा भार माथा ||
खादल्याची गोडी देखिल्यासी नाही | भार धन वाही मजूरीचे ||
उत्पीतीपाळण संहाराचे निज | जेणे नेले बीज त्याचे हाती ||
तुका म्हणे आम्हा सापडले मूळ | आपणची फळ आले हाता ||
नाम विठोबाचे घ्यावे ।
नाम विठोबाचे घ्यावे । मग पाऊल टाकावे ॥१॥
नाम तारक हे थोर । नामे तरिले अपार ॥२॥
अजामेळ उद्धरिला । चोखामेळा मुक्तिस नेला ॥३॥
नाम दळणी कांडणी । म्हणे नामयाची जनी ॥४॥
५१
भक्तजनवत्सल सुखसिंधुराशी । निर्भर मानसीं परमानंदें ॥१॥
सरिसे सकळ भक्त घेउनि पंढरिनाथ । चालिले अक्षत द्यावयासी ॥२॥
बाप तो कवतुकीं अनाथाचा नाथ । भोगिया श्रीमंत खेळू खेळे ॥३॥
तंव ते उदित भाग्य भाग्यवंत । दर्शनाचें आर्त होतें त्यासी ॥४॥
सकळही मिळोनि गेलें कुंडलतीर्थीं । तंव आले कमळापति दर्शनासी ॥५॥
तेथें देखोनियां सकळांचा मेळा । केला द्विजां सकळां प्रणिपातु ॥६॥
सांडोनि देहबुद्धि निःसंदेह व्हावें । कृपा करोनि यावें भोजनासी ॥७॥
पाळावें आपुल्या दिधल्या सत्यवचना । करावी वासना तृप्त माझीं ॥८॥
स्नानसंध्या विधि सारोनि समस्त । यावें शीघ्रवत नैवेद्यासी ॥९॥
ते निवाले दर्शनं तृप्त जाले मनें । परिसोनि वचनें अमृतोपम ॥१०॥
आम्ही तरी आश्रित हेंचि जाणा सत्य । आशिर्वाद नित्य देतों तुम्हां ॥११॥
सर्वभावें आमुचा करावा सांभाळ । स्वामी दीनदयाळ विश्व बोले ॥१२॥
तुम्ही महाराज राजराजेश्वर । पाहावें निरंतर कृपादृष्टी ॥१३॥
तुमचा हा आदर निरुपम सर्वथा । दिधलीसे मान्यता वेदवचना ॥१४॥
तें भाष्य आपुलें जतन सर्वभावें । साक्ष करुनी द्यावें प्रेम नाम्या ॥१५॥
५२
बाप आर्तबंधु सकळ जीवनकंदू । भक्तांचा सुखसिंधु पंढरिरावो ॥१॥
हर्षे निर्भर चित्तीं आले निजभुवना । सांगे विवंचना रुक्माईसी ॥२॥
धन्य दिवस जाला आजि सोनियाचा । सोहळा भक्तांचा आरंभिला ॥३॥
प्रार्थिलें ब्राह्मणां भोजनालागुनी । येताती सारोनि स्नानविधी ॥४॥
आजीचें कवतुक पाहावें अभिन्न । हांसोनियां देव बोलते जाले ॥५॥
तंव म्हणे रुक्माई अहो जी पूर्णकामा । स्वामी मेघश्यामा कृपानिधी ॥६॥
त्यांचें पूर्व पुण्य आजि आलें फळा । देखिले गोपाळा चरण तुमचे ॥७॥
तंव ते नित्य नेम सारोनि आपुले । वेगीं द्विज आले राउळांगणा ॥८॥
नमस्कारुनि देवें बैसविलें आसनीं । पूजा चक्रपाणि आरंभिली ॥९॥
चरण प्रक्षाणुनी गंध तुळसीमाळा । घातलिया गळां ब्राह्मणाच्या ॥१०॥
उजळोनि दीपक ओंवाळिले प्रीति । मग ते पात्रपंक्ति मांडियेल्या ॥११॥
रत्नजडित सकळां सुवर्णाचीं ताटें । षड्रस बरवंटे तयामाजीं ॥१२॥
विस्तारोनि वेगीं ओगरिलीं चांगें । संकल्प श्रीरंगें सोडियेला ॥१३॥
देउनि आपोशन अमरचूडामणी । प्रार्थितो जोडोनि करकमल ॥१४॥
कवळोकवळी घ्यावें नाम अच्युताचें । भोजन भक्ताचें सुखरुप ॥१५॥
ऐसे जेविले आनंदे धाले परमानंदें । मुखशुद्धि गोविंदें समर्पिली ॥१६॥
रत्नाचे दीपक उजाळोनि आरती । साष्टांग श्रीपति नमस्कारिलें ॥१७॥
जोडोनि दोन्ही कर विनवितो श्रीरंग । आजीचा प्रसंग पुण्यकाळ ॥१८॥
आम्हां तुम्हां भेटी जाल्या सुखगोष्टी । भरली सकळ सृष्टी परमानंदें ॥१९॥
अवघें संतजन आमुचे सांगाती । जेवूं एका पांती सरिसे आम्ही ॥२०॥
म्हणोनि सकळिकां पाचारिलें देवें । कवतुक अवघे पाहाती द्विज ॥२१॥
ब्रह्मादिक देव तिष्ठत पाहाती व्योमीं । वंचलों रे आम्ही भक्ति सुखा ॥२२॥
सर्वप्रेम देउनि निवविला नामा । ऐसें भाग्य आम्हां कैसें आतां ॥२३॥
५३
निवृत्ति ज्ञानेश्वर सोपान सांवता । जनमित्र पढियंता जिवलगू ॥१॥
आसंद सुदामा विसोबा खेचर । नरहरी सोनार आदिकरुनि ॥२॥
बाप आर्तबंधु कृपाळू दीनाचा । अभिमाअन भक्तांचा न संडी कदा ॥३॥
चोखमेळा बंका भक्तवत्सल लाडका । तो बोलविला देखा आरोगणें ।४॥
वैराग्याचा मेरु तो गोरा कुंभारु । आवडता डिंगरु केशवाचा ॥५॥
ऐसें थोरसानेम सकळ भक्त राणे । देवें आरोगणें बोलावले ॥६॥
सधूप आणि दीप तुळशीच्या माळा । पूजिलें सकळां देवरायें ॥७॥
तंव राही रखुमाबाई सत्यभामा सती । विस्तारोनि आणिती विविध बोणी ॥८॥
भोंवती भक्तमंडळी मध्यें वनमाळी । शोभे नथमंडळीं चंद्र जैसा ॥९॥
सकळांमुखीं कवळ देतसे निजकरें । उच्छिष्ट पितांबरें सांवरितो ॥१०॥
त्या सुखाचा पारु देखोनी वैकुंठीं । होती लूलूमिठी सुखराशी ॥११॥
ऐसें तें भोजन जालें खेळेमेळें । ब्रह्मरसें धाले सकळ भक्त ॥१२॥
तंव विमानें आकाशीं दाटले सकळ । करिती कल्लोळ पुष्पवृष्टी ॥१३॥
तें देखोनी द्विजवर पडिले चिंतवनी । म्हणती पैं जाली हानी जीवित्वाची ॥१४॥
नव्हे हा ज्ञानमार्ग नव्हे हें वैराग्य । नवल भक्तिभाग्य आवडीचें ॥१५॥
एक म्हणती हा पांडुरंग होय साचें । येव्हढें भाग्य कैचे मानवियां ॥१६॥
हा नव्हे गुणिवंतु क्रियाकर्मातीतु । यासी प्रायःश्चितु काय घडे ॥१७॥
नाहीं यासी आप नाहीं यासी पर । नाहीं या आचार जातिकूळ ॥१८॥
षड्रमार्ग संबंध नाहीम याच्या ठायीं । विकल्पाचें नाहीं वळण कदाम ॥१९॥
कृपेचा कोंवळ सोयरा दीनांचा । उदार मनाचा लोभापर ॥२०॥
अनुसरे त्याचेम मायाजाळ तोडी । बैसणें तो मोडी संसाराचे ॥२१॥
या नामयाची माता आम्हां तुम्हां देखतां । शिणली वेवादतां नानापरी ॥२२॥
नेदी तिच्या हातीं घातिला पाठीसी । धरिला जीवेंसी माझा म्हणुनी ॥२३॥
देहाचा विसरु याच्या रुपाच्या दर्शनें । चरणाचेनि स्मरणें चित्त निवे ॥२४॥
सुख गोष्टी यासी केलिया एकांत । तेणें पुरतसे आर्त जन्ममरणा ॥२५॥
ऐसें त्याचें बोलणें ऐकोणि पंढरिनाथें । दिलें सकळिकांतें अभयदान ॥२६॥
मग निजरुप दाविता जाला तयावेळीं । नामा ह्रदयकमळीं आलिंगिला ॥२७॥
५४
तंव दिव्य रत्नमणि मस्तकीं किरीटी । मळवट लल्लाटीं कस्तुरीचा ॥१॥
माथां मोरपिसावेठीं कुंडलें गोमटीं । पाहात कृपादृष्टी निजभक्ताम ॥२॥
तो पुंडलिकाचा ठेवा पूर्वपुण्यराशी । वैकुंठनिवासी देवरावो ॥३॥
वदन निर्मळ भाव सुस्मित वेल्हाळ । दर्शनी रत्नकीळ तेज फांके ॥४॥
त्या सुखाचे अधिकारी भक्त सप्रेमळ । ह्रदयीं सर्वकाळ हरिचे ध्यान ॥५॥
कौस्तुभ वजयंती पदक ह्रदयावरी । शोभत साजिरी तुळसीमाळा ॥६॥
श्रीवत्सलांछन प्रीतीचें भूषण । चर्चिला चंदन श्यामतनु ॥७॥
शंखचक्र करीं ते कर कटावरी । पितांबरधारी जलदनीयल ॥८॥
तेणें दिव्य तेजें ब्रह्मांड धवळलें । प्रकाशें लोपलें दिग्मंडळ ॥१०॥
सकळ संत द्विज देखती चतुर्भुज । शंख चक्रांबुज गदापाणि ॥११॥
कीटकपक्षी पशुपाषाण तरुवर । देखती द्विजवर विठठलरुप ॥१२॥
परमानंद बोधें निवाले आनंदें । भेदाभेद द्वंद्वे विसरोनि गेलीं ॥१३॥
एकाविण दुजें तेथें न दिसे पैं आन । नाहीं आठवण देहभावा ॥१४॥
सबाह्य कोंदली अवघी विठठलमूर्ति । सुखाची विश्रांति योगियांच्या ॥१५॥
प्रेमें वोसंडत सकळ भक्तजन । देती आलिंगन एकमेकाम ॥१६॥
हर्षे निर्भर चित्तीं आनंदें गर्जती । पावले विश्रांति सकळ द्विज ॥१७॥
ऐसा ब्रह्मानंद सोहळा भोगवी सकळां । आपुल्या प्रेमळा निजदासा ॥१८॥
करोनि सावध वैकुंठींचा राणा । नामा घाली चरणावरी त्यांच्या ॥१९॥
५५
बाप भक्तप्रिय पाहे कृपादृष्टी । करितसे सुखगोष्टी ब्राह्मणांसी ॥१॥
सर्वभावें शरण सर्वकाळी मज । ते हे भक्तराज सखे माझे ॥२॥
याचेनि उपकारें दाटलों संपूर्ण । भक्तपराधीन जालों तेणें ॥३॥
निवृत्ति ज्ञानेश्वर आणि हा सोपान । हे मुगुटमणी जाण सत्वमूर्ति ॥४॥
सर्वभूतीं भजती सर्वभावें सर्वथा । केला पैं अपैता त्याचे बुद्धी ॥५॥
हा जनमित्र जिवलग आमचा सोयरा । सांडिला संसारा ओवाळुनी ॥६॥
माझे नामीं दृढ धरोनि विश्वास । अखंड उदास देहभावीं ॥७॥
जिवाहोनी पढियंता हा भक्त सांवता । निर्धार सांगतां नवलाव याचा ॥८॥
ह्रदय विदारोनि आपुलेनि हातें । ठाव दिला मातें लपावया ॥९॥
बारा दिवसांचा हा भक्तवत्सला । माये सांडियेला वेणुनादीं ॥१०॥
म्हणती वो माझा त्या दिवसापासोनि । नेणें मजवांचून आणिक कांहीं ॥११॥
हा विसोबा खेचर आणि नरहरि सोनार । हा गोरा कुंभार अंतर्निष्ठ ॥१२॥
समाधिस्थ सदा निवालें पैं चित्त । सबाह्य देखत मजलागीं ॥१३॥
सुखाचा सुजणा आसंद सुदामा । हा माझा आत्मा आवडता ॥१४॥
घरदार संसार त्यजिला मजकारणें । तोडिलें पैं येणें मायाजाल ॥१५॥
चोखामेळा बंका भक्त परमसखा । विसोबा हा देखा प्राण माझा ॥१६॥
त्यजुनि सर्व संग एकविध भावें । अनुसरले जिवें माझे ठायीं ॥१७॥
ऐसें या भक्तांचे सांगतों उपकार । आहेत बहुत फार कल्पकोडी ॥१८॥
त्या सकळांच्या चरणींचा रजरेणु माझा नामा । भक्तिभाव प्रेमा दिधला त्यासी ॥१९॥
५६
तंव ते भाग्याचे सागर विनविती द्विजवर । म्हणती तूं माहेर जोडलासी ॥१॥
चरणींचा वियोग न व्हावा सर्वथा । तोडावी ममता प्रपंचाची ॥२॥
नलगे मोक्षमुक्ति नलगे धनसंपत्ती । देई सत्संगती जन्मोजन्मीं ॥३॥
वेदशास्त्रपठणें वहिर्मुखवनें । केली अभिमानें छळणबुद्धी ॥४॥
धिक्‌ तें जाणपण धिक्‌ तो सन्मान । नाहीं प्रेमखूण कळली तुझी ॥५॥
कुळाचेनि अभिमानें अंतरलों गा तेणें । पूर्ण देहाभिमानें भुलोनियां ॥६॥
हें सकळ तुझी माया भुललों पंढरिराया । म्हणोनि जन्म वायां गेलें होतें ॥७॥
अपराधांच्या कोडी घडल्या पैं आमुतें । निषेधिलें तूतें मायबापा ॥८॥
परी त्वा दीनानाथें ब्रीद सत्य केलें । आम्हां तारियेलें पतितांसी ॥९॥
नकळे काय होतें संचित आमुचें । अनंत जन्माचें पूर्वपुण्य ॥१०॥
तें आजि फळलें तुझिया कृपादृष्टी । भाग्यें जाली भेटी संतजनां ॥११॥
दुर्जय तोडिले माया मोहपाश । केला पैं सौरस आपुल्या रुपीं ॥१२॥
तापत्रय वणवा विझविला अवचिता । दिलें प्रेमामृता जीवन आम्हां ॥१३॥
आतां सर्वकाळ अविट हे दृष्टी । यासाठीं संतभेटी निरंतर ॥१४॥
प्रेमाचा जिव्हाळा नामाची आवडी । मग होत कल्पकोडी गर्भवास ॥१५॥
करता करविता तूंचि पैं एक । ब्रह्मांडनायक सर्वगत ॥१६॥
आमुचे अवगुण न धरावे मानसीं । निरवावें संतांसी माझे म्हणुनी ॥१७॥
तुझिया दासाचें द्यावें पैं दास्यत्व । तयाची वंदावी चरनधुळी ॥१८॥
हेंचि व्रततीर्थ क्रियाकर्म आम्हां । द्यावा नित्य प्रेमा नामयासी ॥१९॥
५७
कृपेच्या सागरेम भक्तकरुणाघनें । देऊन आलिंगनें निवविलें तयातें ॥१॥
सर्गज्ञाचा रावो आत्मा ज्ञानदेवो । सांगेल अनुभवो तुम्हांप्रती ॥२॥
ते खूण अंतरीम धरा सर्वभावें । दृढ धरोनि जीवें जतन करा ॥३॥
न लगे तीर्थाटन काया क्लेष जाण । न लगे अनुष्ठान करणें बहू ॥४॥
न लगती सायास करणें उपवास । धरावा विश्वास संतसंगेम ॥५॥
न लगे वज्रासनीं बैसावें नेहटीं । न लगे गिरिकपाटीं करणें वास ॥६॥
न लगे उग्रतप नानामंत्र जप । भेणें जाय पाप संतसंगें ॥७॥
न लगे भस्म उधळनें वाहनें जटाभार । न घालावा पसार लोकाचारीम ॥८॥
सर्वभूतीं करुणा जिव्हे नामस्मृती । मन येईल निवृत्ति आपेंआप ॥९॥
क्रियाकर्मधर्म प्रेमेंविण खटपटा । करितां आला वीट दीर्घ दोषाचा ॥१०॥
साधनावांचुनी मार्ग सोपा जाण । करावें कीर्तन रामकृष्ण ॥११॥
सर्वकाळ कथा संतांची संगती । वाचे नाम कीर्ति सर्वकाळ ॥१२॥
तो हा राजमार्ग सर्वांहोनी चांग । सदा संतसंग वाचें नाम ॥१३॥
संकल्प विकल्प न धरावे मानसीं । मनोभावें संतांसीं शरण जावें ॥१४॥
ज्ञानदेव म्हणे पुढती ऐका एक । सांगेन प्रत्यक्ष अनुभव सिद्ध ॥१५॥
५८
परमामृत सागरु मथुनियां पुरता । काढिला तत्त्वतां ज्ञानबोधु ॥१॥
या सुखाचा पारु जाणते विरळे । घेताती गळाळे संतजन ॥२॥
प्रेमाचिये ताटीं वोगरु सुखामृत । हें सुख त्वरित सेवा आधीं ॥३॥
हें सुख सेवितां परमानंद धणी । कृपा संतजनीं केली पूर्ण ॥४॥
ज्ञानाचें अंजन लेईले संतजन । जनीं जनार्दन देखती सदा ॥५॥
नाहीं भिन्न भेद सर्व ब्रह्म एक । ब्रह्मांडनायक अनंत कोटी ॥६॥
दीपांचा दीपक ह्रदय आत्मज्योती । विश्वीं विठ्ठलमूर्ती देखती सदा ॥७॥
हें सुख दिधलें भक्तांसी विश्रांति । नामाची हे ख्याती परमानंद ॥८॥
पढतां नाम मंत्र ब्रह्मचि अवघें । पाहतां अनुभवें वेदमतें ॥९॥
तें हें विठठलनाम वेदाचें गव्हार । जाणती साचार संतजन ॥१०॥
युगें अठ्ठाविस विठठनामें जपतु । हा पुंडलीक भक्तु महामुनी ॥११॥
उघडली मांडूस भक्तिभाव तारुं । विठठल उद्धारु कलियुगीं ॥१२॥
न लगती सायास करणें उपवास । विठठलनामें पाश तुटती जाणा ॥१३॥
आदि ब्रह्म जुनाट जपती सिद्ध मुनी । तें दिलें मंथोनि पुंडलिकें ॥१४॥
केशवनाम मंत्र नामया सांगितलें । विस्तारोनि केलें मंथन ऐसें ॥१५॥
५९
वेदाचें हें सार वैराग्याचें जीवन । चिदाकाशींची खूण परम गुज ॥१॥
जें शुद्धज्ञान गुह्य मोक्षमुक्ति बीज । सकळ मंत्रराज मंगलानिधी ॥२॥
तें या नामयाचें होतें ह्रदयकमळीं । कथां भूमंडळीं प्रकट केली ॥३॥
तें हें विठठनाम साराचेम पैं सार । कलियुगी उद्धार सकळ जनां ॥४॥
जें श्रवणाचें श्रवण मननाचें मनन । जें निजध्यासन निजध्यासाचें ॥५॥
जें विचाराचें सार वृत्तीचा निर्धार । स्वरुप साक्षात्कार उघडा केला ॥६॥
जें भक्तीचें सौभाग्य ज्ञानाचेम आरोग्य । शास्त्राचें तें चांग मथित नाम ॥७॥
नामापरतें थोर नाहीं पैं आणिक । जनांसि तारक हेंचि एक ॥८॥
जें सकळ धर्म जनक पवित्राचें पावन । जें कां अधिष्ठान आनंदाचें ॥९॥
जें योगसिद्धीचें जीवन पीयुष । जेणें पूर्ण आयुष्य कामनेचें ॥१०॥
पुण्यपावन देवा भक्तांचे सोहळे । प्रत्यक्ष गळाले आनंदाचे ॥११॥
भक्तिभावें याचें करितां श्रवण । मग नाहीं दर्शन गर्भवासा ॥१२॥
म्हणोनि कीर्तन करावें आवडी । घ्यावी अर्थगोडी अनुभवें ॥१३॥
नव्हे हें प्राकृत पाठांतर कवित्व । हा उपनिषद मथितार्थ ब्रह्मरस ॥१४॥
जाणीव शहाणीव न करावी सर्वथा । न पहावी योग्यता व्युत्पत्तीची ॥१५॥
हें सात्विकाचें धन भोक्ते संतजन । नामदेवें पूर्ण ग्रंथ केला ॥१६॥
६०
ज्ञानदेव आले काशी । विश्वेश्वर आडवे येती ॥१॥
रामनगरा वेशीपाशीं । भेटी जाल्या उभयतांसी ॥२॥
परस्परें आलिंगन । नामा वंदी उभयचरण ॥३॥
६१
पुढें उभे वेशीपाशीं । त्याला लोटांगण काशी ॥१॥
स्वर्गीम देवा जाल्या भेटी । भोंवत्या पताकांच्या थाटी ॥२॥
नामा म्हणे विठठल बोला । ज्ञानोबासी म्हणे चला ॥३॥
६२
ज्ञानोबाचा हात । प्रेमें धरी विश्वनाथ ॥१॥
ऐसें बोलत चालत । दोघे आले गंगे आंत ॥२॥
ज्ञानोबाचें पायीं । मिठी घाली गंगाबाई ॥३॥
नामा म्हणे सोडा बाई । ज्ञानदेव सर्वांठायीं ॥४॥
Subscribe to:
Posts (Atom)